Kamala Harris i Donald Trump mają inne podejście do świata

pisze Jan Parys w Rzeczypospolitej

Wybory w USA nie są tylko rywalizacją osób i programów dotyczących wewnętrznych spraw Ameryki. Harris i Trump to przede wszystkim inne podejście do polityki międzynarodowej, do tego, jak i z kim USA mają kształtować świat.

Najczęściej patrzy się na wybory w USA jak na zderzenie dwojga  kandydatów z różnych partii, którzy chcą rządzić Ameryką. Tymczasem dla nas, żyjących w Europie, ważniejsza jest refleksja o tym, co to oznacza dla reszty świata? W tym względzie komentatorzy przypisują często Donaldowi Trumpowi poglądy krytyczne wobec Europy, a Kamali Harris opinie proeuropejskie. Moim zdaniem nie jest to cała prawda. Prawdziwe różnice w poglądach na świat między kandydatem z Partii Republikańskiej i Demokratycznej wynikają z czegoś innego. Od wielu lat bowiem politycy tych ugrupowań mają zupełnie inną wizje ładu międzynarodowego.  

Partia Demokratyczna ma wobec świata misje

Politycy związani z Partią Demokratyczną mają do świata podejście monistyczne i misyjne. Uważają oni, że świat jest jednolity, a poszczególne państwa różnią się jedynie stopniem zaawansowania na jednej powszechnej drodze rozwoju. USA jako kraj najbardziej zaawansowany w rozwoju wyznaczają kierunek i standardy postępu dla innych państw. Ludzie są równi i kraje są równe. Ale różnią się właśnie stopniem rozwoju określonym przez wzór  pochodzenia amerykańskiego czy zachodniego. Świat ma się rozwijać wg jednego amerykańskiego wzorca i najlepiej by był on kierowany przez międzynarodowe instytucje takie jak ONZ, Grupa G7, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy itp.

Ponadnarodowe instytucje w oparciu o standardy opracowane przez zachodnich polityków mają regulować całą sytuację na świecie, a nie tylko relacje między krajami. Jest to wizja świata, którą w uproszczeniu można przypisać administracji prezydenta Roosevelta. Według demokratów najlepszymi sojusznikami USA mogą być państwa, które najbardziej przestrzegają reguł demokracji liberalnej. USA mają prawo oceniać cały świat pod kątem demokratycznego zaawansowania. Upowszechnienie demokracji na świecie jest dla demokratów sprawą numer jeden, nierzadko ważniejszą niż np. zabezpieczenie międzynarodowych interesów USA. Podejście demokratów można nazwać nie tylko misyjnym, ale przede wszystkim uniwersalistycznym. Braterstwo wszystkich ludzi może złamać raz na zawsze nacjonalizm i wojna. USA poprzez upowszechnienie swoich wzorów myślenia i rozwoju zapewnią wszystkim ludziom pokój, prawa człowieka i dobrobyt. Prawo do wolności ma przysługiwać wszelkim najróżniejszym mniejszościom, które były przez wieki uciskane w ramach państw narodowych. 

Republikanie stawiają na wielobiegunowość świata

Zwolennicy Partii Republikańskiej są innego zdania. Różnią się od demokratów w polityce zagranicznej wobec poszczególnych państw i regionów świata. Wynika to z tego, że są zwolennikami umocnienia siły poszczególnych państw, które mają się rozwijać według własnych planów. Wszelkie dążenia uniwersalistyczne, takie jak budowa globalnej gospodarki czy upowszechnienie liberalizmu politycznego, traktują jako przejaw imperializmu. Wolą się odwoływać do dziedzictwa prezydenta Wilsona niż do spuścizny Roosevelta. Są przeciwni narzucaniu innym wzorców rozwoju stworzonych w USA czy przez instytucje ponadnarodowe, które nie mają do tego mandatu wyborców.

Podstawowa różnica w poglądach na politykę zagraniczną między nimi wynika z innego spojrzenia na naturę świata. Republikanie kładą nacisk na zróżnicowanie świata, tj. akceptują to, że składa się on z różnych cywilizacji. Są oczywiście za tym, by regulować relacje międzynarodowe, tzn. stosunki między państwami. Uważają jednak, że żaden kraj ani żadna organizacja międzynarodowa nie może ingerować w politykę wewnętrzną poszczególnych państw. Wybierają sojuszników na podstawie interesów  geopolitycznych zbieżnych z interesami Stanów Zjednoczonych. Nie zamierzają przebudowywać świata ani narzucać mu amerykańskich standardów. Prowadzą politykę zagraniczną przede wszystkim tak, by amerykańskie interesy na świecie były zabezpieczone. Nie oznacza to upowszechniana wszędzie amerykańskich wpływów. Często mamy do czynienia z polityką amerykańskiej obecności w różnych regionach świata po to, aby zablokować w poszczególnych regionach dominacje państw wrogich USA. Kiedyś podstawą  republikańskiego spojrzenia na świat była książka Huntingtona„Zderzenie cywilizacji”. Dziś jest bardziej aktualna wykładnia ich wizji świata w postaci książki izraelskiego uczonego Yorama Hazony opublikowanej w Polsce pt. „Pochwala państwa narodowego”. 

Kres globalizmu i liberalizmu – przynajmniej w gospodarce

Przełom XX i XXI wieku można nazwać okresem tryumfu globalizmu. Konsensus Waszyngtoński upowszechnił pewne uniwersalne zasady ekonomii, które miały zapewniać udział w rozwoju gospodarczym wszystkim aktorom życia międzynarodowego. Kryzysy finansowe z 2008 roku oraz pandemia Covid-19 podważyły przekonanie o skuteczności polityki opartej na konsensusie waszyngtońskim. Okazało się, że paradygmat liberalny nie zabezpiecza stabilizacji gospodarczej w czasie kryzysu. Co więcej, wyszło na jaw, że podczas pandemii poszczególne państwa, które głosiły liberalizm gospodarczy w trosce o własne bezpieczeństwo, odrzucały zasady gospodarki liberalnej. Stało się bowiem jasne, że globalny rynek działa poza jakąkolwiek kontrolą. Pandemia koronawirusa umocniła u wielu przekonanie, że rola państwa w gospodarce jest konieczna, bo sam rynek nie zapewnia bezpieczeństwa gospodarczego poszczególnym społeczeństwom. 

Na polu gospodarczym globalizm i liberalizm okazały się więc koncepcjami niewystarczającymi. Wróciło przekonanie, że bezpieczeństwo obrotu gospodarczego lepiej zabezpieczają poszczególne państwa oraz regionalne więzi ekonomiczne niż rynek globalny. Te wydarzenia w sferze gospodarki mają oczywiście wpływ na polityczną wizję świata. W ten sposób doszło bowiem do wzmocnienia argumentów tych polityków, którzy postrzegają stosunki międzynarodowe jako zbiór różnych cywilizacji i regionów o odrębnych interesach. Jednym słowem, zamiast narzucać wszystkim państwom jeden model rozwoju, trzeba negocjować wzajemne kształtowanie się tych odrębnych interesów. Zatem republikanie zyskali nowe argumenty, by upowszechniać swoją wizję wielobiegunowej rzeczywistości. Ich zdaniem taki świat będzie bardziej demokratyczny niż ten, który chcą budować globaliści. Negocjacje wielostronne są lepsze niż poddawanie państw władzy organów ponadnarodowych.

Władimir Putin również stawia na wielobiegunowy świat

Świat wielobiegunowy jest programem, jaki po raz kolejny przestawił Władimir Putin podczas spotkania Klubu Wałdajskiego, 5 października 2023 roku. Obok wielu propagandowych stwierdzeń podkreślał w swym przemówieniu, że narzucanie własnego zdania innym państwom prowadzi do konfrontacji militarnej i ideologicznej. Oczywiście krytykował USA i cały obóz państw zachodnich jako państwa, które bezprawnie dążą do pozycjihegemona. Nie ukrywał, że wojna w Ukrainie jest narzędziem, bypodważyć obecną pozycję globalną USA, które nie liczą się w sposób wystarczający z interesami Rosji. Zatem podczas tej wojny idzie o nowe zasady, na których ma się opierać porządek na świecie. Oskarżał Zachód o działania w oparciu o mentalność kolonialną. Krytykował „bezduszny zachodni uniwersalizm” i dążenia do budowy jednego systemu globalnego. Obiecywał za to, że Rosja chce ochraniać różnorodność polityczną i gospodarczą.